Er bestaan behoorlijk wat termen in de zeepwereld. Een gemiddeld kantoor is er niets bij. Ook ik moest er in het begin vaak het zeepwoordenboek bij pakken. Weet je niet precies wat er staat? Geen probleem. In dit blog leg ik uit wat de 11 belangrijkste zeeptermen betekenen.
1. Koude methode
Dit is de methode die ik gebruik om zeep te maken. Je mag zelf de ingrediënten bepalen die je in de zeep stopt: oliën, boters, geuren, scrubstoffen, kleuren en kruiden.
Koude methode zeep maak je door vetten en natriumhydroxide op elkaar te laten reageren. Dat veroorzaakt een chemische reactie die verzeping heet.
Koude methode komt van de Engelse term “cold process soap”. De naamgeving is enigszins verwarrend, want er komt wel degelijk hitte bij kijken. Alleen niet direct. Zo kan de zeep in de vorm nog erg warm worden.
Waarom dan toch dat ‘koude’?
Oliën en boters verhit je tot het smeltpunt, zodat ze vloeibaar zijn. Zo blijven actieve stoffen zoveel mogelijk bewaard. De zeep wordt dus niet op hele hoge temperaturen verhit.
Wil je niet met chemicaliën aan de slag? Er zijn ook andere manieren om zeep te maken. Ik heb er een 15 minuten zeeprecept voor.
2. Glycerine
Zeep dat is gemaakt van natuurlijke ingrediënten (in de vorm van plantaardige oliën) bevat van nature glycerine. Dit ontstaat vanzelf tijdens het zeep maken. Glycerine zorgt ervoor dat je huid het vocht beter vast kan houden en niet uitdroogt.
Bij de zepen die je in de supermarkt ziet liggen, wordt de glycerine er vaak uitgehaald. De cosmetica-industrie voegt dit ingrediënt vervolgens weer toe aan bodylotions en dagcrèmes.
Het is eigenlijk een truc om aanvullende producten te kunnen verkopen. Omdat de glycerine uit de zeep is gehaald, kun je vaak een trekkerige huid aan deze zeep overhouden.
Je zult merken dat zelfgemaakte zeep heel anders aanvoelt op je huid.
3. Loog
Natriumhydroxide (NaOH) is een zeer bijtend middel dat je gebruikt om vetten om te zetten in zeep. Onder zeepmakers wordt het ook wel ‘loog’ genoemd.
Omdat loog basisch (of alkalisch) is, heeft het een bijtend effect als het in aanraking komt met de huid. Daarom is het belangrijk om veilig je hobby uit te oefenen. Draag daarom altijd beschermde kleding, een veiligheidsbril en schoonmaakhandschoenen.
Ook is het belangrijk dat je geconcentreerd te werk gaat in een goed geventileerde ruimte. Ga geen zeep maken met natriumhdyroxide als je niet aan álle veiligheidsvoorschriften kan voldoen.
Je hoeft niet bang te zijn dat de uiteindelijke zeep gevaarlijk is door het gebruik van loog. In de zeep zit namelijk geen natriumhydroxide meer na het verzepings- en rijpingsproces. Daarom hoef je het ook niet op de ingrediëntenlijst te vermelden. En door de zeep te overvetten, (zie hieronder) heb je nooit te veel natronloog in je zeepbeslag.
4. Trace
Deze fase bereik je door het zeepbeslag te mengen met een staafmixer. Er zijn verschillende stadia van trace: zo heb je een lichte, medium en dikke trace. Je leest er alles over in mijn boek over zeep.
Trace onstaat als de warme oliën en loogoplossing in gaan dikken en het verzepingsproces begint. Het beslag is dan dik genoeg om een spoor op het zeepoppervlak achter te laten wanneer je wat zeepbeslag van je spatel of staafmixer af laat druppelen.
5. Gelfase
Tijdens het uithardingsproces wordt zeep warm. Dit noem je ‘gelfase’. En de kleur? Die wordt dieper. Daarna zal de zeep weer afkoelen en ondoorzichtig worden.
Waarom wil je dat de zeep door een gelfase gaat?
Het zorgt voor diepere, intensere kleuren. Sommige zeepmakers stoppen zelfs de zeep even in de oven om er zeker van te zijn dat de zeep door deze fase heengaat.
Zelf vind ik het wat minder belangrijk. Ik vind het eerder ‘mooi meegenomen’.
Wel heb ik een paar keer gehad dat mijn zeepjes maar voor een deel door de gelfase heen gingen en er iets minder mooi uitzagen aan de binnenkant. Gelukkig is dit op één hand te tellen.
De zeep doet dan een beetje denken aan een cake met een korst eromheen, waar de binnenkant een lichtere kleur heeft. Datbeketent dat de zeep maar deels door de gelfase gaat, omdat deze niet voldoende opwarmt. Alleen de kern zal dan opwarmen en een donkere kleur hebben.
Dit maakt de zeep overigens niet minder goed. Alleen minder mooi. Daarom raad ik aan om je zeep in de vorm warmt te houden door er een handdoek of een dekentje omheen te doen. In de winter mogen dit er best twee zijn.
6. Etherische olie
Met etherische olie kun je zeep op een natuurlijke manier lekker laten ruiken. Deze vluchtige oliën worden deels of helemaal uit een plant gewonnen. Denk aan: bloemen, bladeren, schil van fruit, kruiden en hars.
Ik vind de geur veel meer diepgang hebben dan parfumolie. Een nadeel is dat je niet alle geuren na kunt maken met etherische olie, denk aan aardbeiengeur of frisse katoen.
Net als bij parfum, kun je ook allergisch zijn voor bepaalde etherische oliën. Zo kan het zijn dat je allergisch bent voor lavendel etherische olie. Probeer zeep daarom altijd eerst op een kleine hoeveelheid huid uit, bijvoorbeeld bij je polsen.
Tegenwoordig wordt etherische olie steeds vaker essentiële olie genoemd. Letterlijk vertaald uit het Engels of Frans. Aangezien het een optioneel, en geen essentieel ingrediënt is, blijf ik het consequent etherische olie noemen.
7. Rijpen
Rijpen is het proces waarbij het water uit de zeep verdampt. Dit begint al in de vorm wanneer je zeep hard wordt. Daarna haal je het uit de vorm en leg je de zeep 4-6 weken te drogen. In deze periode kan de zeep wel 10% van zijn gewicht verliezen.
Je kunt de zeep op verschillende plekken laten drogen. Zelf doe ik dat in een schoenendoos.
Het belangrijkste is dat de zeep kan ‘ademen’, omdat in de eerste weken nog veel water verdampt uit de zeep. Leg de zeep dus niet in een luchtdichte bak.
De rijpingstijd is belangrijk voor de zeep. Het zorgt er namelijk voor dat de zeep droger wordt (en dus harder!), beter schuimt en langer houdbaar is.
Het voorkomt ook huidirritaties en allergische reacties. Dat komt omdat in deze periode de laatste loogmoleculen reageren op de vetten. Daarnaast is gerijpte zeep zachter en milder voor de huid dan ongerijpte zeep.
8. Overvet
Superfat, of overvet is het gebruik van extra vet, zodat er in de plantaardige olie in de zeep blijft rondzweven die niet verzeept is.
Bij zeep maken volgens de koude methode, laat je een bepaalde hoeveelheid vet onverzeept. Je hebt dan meer vet dan loog om in zeep om te zetten, zodat er er overzeepte vetten achterblijven in de zeep.
Zeep zonder overvet kan je huid uitdrogen. De zeep is dan enkel reinigend. Voor schoonmaakzeep is dit geen probleem, maar wel als je met je zeep wilt gaan douchen. De overvet herstelt het natuurlijke vetlaagje van de huid.
Een overvetting van 5-6% is gebruikelijk om te zeep milder te maken voor je huid.
Soms is er een hogere overvetting nodig, zoals bij kokoszeep, maar een hogere overvetting is niet per definitie beter voor de huid. Ga op zoek naar de juiste balans, want met een hoge overvetting heeft een zeep meer kans heeft om ranzig te worden door de grotere hoeveelheid onverzeepte oliën.
9. Rijpen
Dit is het proces waarbij het water uit de zeep verdampt en de verzeping wordt afgerond. In deze periode zullen de laatste loogmoleculen op de vetten reageren.
Zodra je de zeep uit de vorm haalt, begint het rijpingsproces al. Het overtollige water zal uit je zeepjes verdampen. Dit zorgt ervoor dat de zeep harder wordt, beter schuimt en langer houdbaar is.
Daarnaast is gerijpte zeep zachter en vooral ook milder voor de huid dan ongerijpte zeep.
Zeep volgens de koude methode heeft 4-6 weken nodig om te rijpen. Sommige zepen hebben langer de tijd nodig, zoals aleppozeep. Het kan tot wel een jaar duren voordat deze perfect gerijpt is.
Meer overvet zorgt niet per se voor een betere zeep. In dit artikel lees je waarom.
10. Soda as
Elke beginnende en ook ervaren zeepmaker treft wel eens soda as aan op de zeep. Het is geen ramp. I
Soda as is een wit stoffig laagje natriumcarbonaat dat zich vormt op de bovenkant van zeep die in contact is gekomen met lucht, nadat deze in de vorm is gegoten. Ik merk dat dit vooral voorkomt als ik zeep maak als het buiten regent.
Soda as of of natriumcarbonaat, is een bijproduct bij het maken van zeep dat ontstaat wanneer natriumhydroxide in contact komt met koolstofdioxide (CO₂). Het laat een wit laagje achter op de zeep waardoor deze er minder mooi uitziet.
Het kan verder geen kwaad en tast ook niet de werking van de zeep aan.
Er zijn verschillende manieren om soda as te voorkomen, één daarvan is door gebruik te maken van een waterreductie (zie hieronder). In mijn zeeprecepten maak ik hier eigenlijk standaard gebruik van.
Het kan ook helpen om je zeepbeslag te besproeien met 96% alcohol zodra je deze in de vorm hebt gegoten.
Om soda as te verwijderen kun je een sponsje een beetje nat maken en over de zeep wrijven.
11. Waterreductie
Om de loogoplossing te maken, heb je water nodig. Bij een standaardloogoplossing is dat de hoeveelheid natriumhydroxide in gewicht x 3. Dat is de volledige hoeveelheid water. Gebruik je minder dan volledige hoeveelheid water? Dan noem je dit watterreductie.
Een standaard loogoplossing heeft meestal een concentratie van ongeveer 38%-48% . Dit wil zeggen: 38% loog en 62% water. Dit noem je ‘vol water’. Wanneer je minder water gebruikt dan noem je dit ‘water discount’ of waterreductie in het Nederlands.
Als je net begint met zeep maken, raad ik aan om nog niet met watervermindering te experimenteren. Het is namelijk knap lastig. Als je wat verder bent met zeep maken, dan is het wel interessant om je hier in gaan te verdiepen, vooral als je wilt gaan swirlen.
In mijn zeeprecepten gebruik ik meestal een loog-water ratio van 2:1. Dat is inderdaad een waterreductie. Het is de hoeveelheid natriumhydroxide x 2.
Dit heeft een aantal voordelen:
- Met een waterreductie bereikt je zeepmengsel sneller trace.
- Het verkleint de kans op op soda as (zie hierboven; het witte poeder op je zeepjes)
- De zeep zal sneller uitharden.
Eigenlijk kun je dus stellen, hoe minder water je gebruikt, hoe sneller de zeep rijpt.
Nu je bekend bent met de 11 belangrijkste zeeptermen is het tijd om zelf zeep te maken. In mijn e-book leg ik je precies uit hoe je dat doet en deel ik een aantal basisrecepten om mee te starten.
